Τυφώνας Τραμπ στη Λατινική Αμερική

Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Από την πρώτη μέρα της δεύτερης προεδρικής του θητείας, ο Ντόναλντ Τραμπ διεμήνυσε ότι η Λατινική Αμερική θα ήταν ψηλά στη λίστα των προτεραιοτήτων του, αν και όχι με τις πιο αγαθές προθέσεις. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ απέκτησε για πρώτη φορά στην Ιστορία του αφεντικό Λατινοαμερικανικής προέλευσης- τον Μάρκο Ρούμπιο, γιο Κουβανέζων μεταναστών, ένα  Ριγκανικής κοπής γεράκι, θιασώτη της αλλαγής καθεστώτος σε Βενεζουέλα και Κούβα. Αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών ανέλαβε ένας άλλος Ισπανόφωνος, ο γεννημένος στη Μαδρίτη Κρίστοφερ Λαντάου, ο πατέρας του οποίου υπήρξε πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Χιλή, διαρκούσης της δικτατορίας Πινοτσέτ. 

Η πρώτη σημαντική ένδειξη για την εξωτερική πολιτική του Τραμπ 2.0 ήταν η νεκρανάσταση του δόγματος Μονρόε, που θέλει το Δυτικό Ημισφαίριο ζώνη αμερικανικής ηγεμονίας, με μηδενική ανοχή στη διείσδυση ξένων ανταγωνιστών: διακήρυξε τη βούλησή του να προσαρτήσει τη Γροιλανδία, κάλεσε τον Καναδά με μετατραπεί σε 51η Πολιτεία των ΗΠΑ και απείλησε με ανακατάληψη της Διώρυγας του Παναμά λόγω τις διαχείρισης τερματικών σταθμών από τον όμιλο CK Hutchison, με έδρα το Χονγκ Κονγκ. Αν στην πρώτη εκδοχή του, εκείνη του 1823, το Δόγμα Μονρόε είχε στόχο να εκδιώξει από τη Λατινική Αμερική τους Ευρωπαίους αποικιοκράτες και στη δεύτερη, κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, να ανατρέψει αριστερές, φιλοσοβιετικές κυβερνήσεις και κινήματα, η σημερινή εκδοχή του αποσκοπεί πρωτίστως στην αναχαίτιση της αυξανόμενης κινεζικής διείσδυσης. Στην περίπτωση του Παναμά, ο Τραμπ σημείωσε μια γρήγορη νίκη: η διαχείριση των τερματικών ανατέθηκε στην αμερικανική BlacRock και ο Παναμάς αποχώρησε από το μεγάλο σχέδιο του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος».

Δεύτερος λόγος εστίασης του ενδιαφέροντος Τραμπ στη Λατινική Αμερική είναι ο κομβικός ρόλος που διαδραματίζει η ήπειρος σχετικά με την άλλη εμμονή του Αμερικανού προέδρου, το μεταναστευτικό. Ήδη από την προεκλογική περίοδο είχε απειλήσει το Μεξικό με εξοντωτικούς δασμούς και με αποστολή ειδικών δυνάμεων των ΗΠΑ για να σφραγίσουν τα σύνορα στον Ρίο Γκράντε. Αριστερή, αλλά με ισχυρή αίσθηση πολιτικού πραγματισμού, η πρόεδρος του Μεξικού Κλαούντια Σέινμπαουμ έστειλε 10.000 στρατιώτες στα σύνορα για να αποφύγει τα χειρότερα.

Τους τελευταίους μήνες, η πίεση του Τραμπ στους νότιους γείτονες απέκτησε πιο άγρια μορφή, καθώς επιστράτευσε ένα βαρύ χαρτί των ΗΠΑ, τον υποτιθέμενο «πόλεμο κατά των ναρκωτικών». Το ίδιο χαρτί είχε παίξει, το 1989, ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, εξαπολύοντας φονικό πόλεμο εναντίον του Παναμά. Το επιχείρημά του ήταν ότι ο δικτάτορας της χώρας και επί σειρά ετών έμμισθος πράκτορας της CIA, Μανουέλ Νοριέγκα, θησαύριζε από το λαθρεμπόριο ναρκωτικών. Πραγματικός στόχος της επιχείρησης, όμως, ήταν η διασφάλιση αμερικανικού ελέγχου στη Διώρυγα μετά την προγραμματισμένη, βάσει προηγούμενης συμφωνίας του Τζίμι Κάρτερ, παράδοσή της στον Παναμά. 

Αυτή τη φορά, ο πρώτος που ενοχοποιήθηκε από την Ουάσιγκτον ήταν ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο. Δεδομένου ότι η Βενεζουέλα είναι η χώρα με τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο, ακόμη και ο πιο καλόπιστος οπαδός του Τραμπ θα δυσκολευόταν να καταλάβει γιατί ο Μαδούρο θα δελεαζόταν να εμπλακεί σε υψηλού ρίσκου δραστηριότητες όπως το λαθρεμπόριο ναρκωτικών. Εν πάση περιπτώσει, οι ΗΠΑ επικήρυξαν τον Μαδούρο με αμοιβή 50 εκατομμυρίων δολαρίων, το διπλάσιο από την επικήρυξη του Οσάμα μπιν Λάντεν. Ο υπουργός Άμυνας, συγγνώμη, ο υπουργός Πολέμου Πιτ Χέγκσεθ ταύτισε τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών με τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, λέγοντας ότι τα καρτέλ της φαιντανύλης είναι «η Αλ Κάιντα του Δυτικού Ημισφαιρίου».

Αμ’ έπος, αμ’ έργον. Από τις αρχές Σεπτεμβρίου, οι ΗΠΑ ανέπτυξαν στην Καραϊβική 10.000 στρατιώτες, οκτώ πολεμικά πλοία, ένα πυρηνικό υποβρύχιο και κάμποσα μαχητικά αεροπλάνα F-35 και B-52. Στο διάστημα αυτό βομβάρδισαν επτά βάρκες και σκότωσαν τουλάχιστον 32 άτομα, υποστηρίζοντας ότι μετέφεραν ναρκωτικά, αν και δεν προσκόμισαν την παραμικρή απόδειξη- αυτοί που γνωρίζουν επιμένουν ότι η φαιντανύλη δεν αγαπάει τη θάλασσα και προτιμά τις χερσαίες διαδρομές. Οι διάχυτοι φόβοι ότι πρόκειται για την πρώτη φάση μιας επιχείρησης για τη βίαιη ανατροπή του Μαδούρο ενισχύθηκαν όταν ο Τραμπ αποκάλυψε ότι έδωσε εντολή για μυστικές επιχειρήσεις της CIA στη Βενεζουέλα. 

Τις τελευταίες ημέρες, στη μαύρη λίστα του Τραμπ προστέθηκε ο Γκουστάβο Πέτρο, ο πρώτος αριστερός πρόεδρος στην Ιστορία της Κολομβίας. Ο Αμερικανός πρόεδρος τον κατηγόρησε χωρίς την παραμικρή απόδειξη ότι ηγείται κυκλώματος διακίνησης ναρκωτικών και ανέστειλε τη βοήθεια στη χώρα του. Βέβαια, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ο Τραμπ θα αποτολμήσει στρατιωτική επέμβαση σε μια χώρα που αποτελεί παραδοσιακό σύμμαχο των ΗΠΑ και φιλοξενεί έξι στρατιωτικές βάσεις τους. 

Ακόμη και στη Βενεζουέλα, τίποτα δεν δείχνει ότι ο Τραμπ διαθέτει συνεκτική στρατηγική. Προ μηνών, έστειλε στο Καράκας τον απεσταλμένο του Ρίτσαρντ Γκρενέλ, ο οποίος συναντήθηκε με τον Μαδούρο και έκλεισε συμφωνίες για ανταλλαγή κρατουμένων, για το μεταναστευτικό, ακόμη και για τα πετρέλαια. Ικανοποιημένος, ο Τραμπ επέτρεψε στη Chevron να επαναλάβει τις δραστηριότητές της στη Βενεζουέλα, οι εξαγωγές πετρελαίου της οποίας σημείωσαν ρεκόρ πενταετίας τον περασμένο μήνα. 

Σημαντικό ρόλο στις λατινοαμερικανικές επιλογές του Τραμπ παίζει ο ιδεολογικός παράγοντας. Απείλησε τον Λούλα με δασμούς 50% (από οικονομική σκοπιά μια ηλίθια επιλογή, αφού η Βραζιλία έχει έλλειμμα με τις ΗΠΑ) αν δεν δώσει αμνηστία στον ακροδεξιό επίδοξο πραξικοπηματία Μπολσονάρο. Ωστόσο η κίνηση αυτή έγινε μπούμερανγκ, καθώς στις 21 Σεπτεμβρίου εκατοντάδες χιλιάδες Βραζιλιάνοι κατέβηκαν στους δρόμους εναντίον του αμερικανικού εκβιασμού και ο Τραμπ αναγκάστηκε να αναδιπλωθεί. 

Μια φορά, τους δικούς του ανθρώπους ξέρει να τους φροντίζει. Την περασμένη Δευτέρα υποσχέθηκε οικονομική βοήθεια 20 δισ δολαρίων στον ακροδεξιό πρόεδρο της Αργεντινής Χαβιέρ Μιλέι, υπό την προϋπόθεση όμως ότι οι πολίτες θα ψηφίσουν «σωστά» στις σημερινές, κρίσιμες εκλογές για το Κογκρέσο, Μια ανοιχτή προσπάθεια εξαγοράς των Αργεντίνων, ύστερα από τη συντριπτική ήττα του Μιλέι στις εκλογές για την περιφέρεια Μπουένος Άιρες, στις 7 Σεπτεμβρίου. 

Η ωμή στρατιωτική και οικονομική πίεση του Τραμπ σε μια ήπειρο που έχει ανοιχτές πληγές και ζωντανές μνήμες από δεκαετίες αμερικανικών επεμβάσεων είναι ένα παιχνίδι υψηλού ρίσκου. Ό,τι βραχυπρόθεσμα οφέλη κι αν αποδώσει, εντυπώνει στη συνείδηση των λαών και των κυβερνήσεων της περιοχής ότι οι ΗΠΑ είναι ένας αναξιόπιστος και απρόβλεπτος εταίρος, ενισχύοντας μακροπρόθεσμα αυτό που πρωτίστως θέλει να αποφύγει: τον εναγκαλισμό αυτών των χωρών με την Κίνα. Ήδη ο Γκουστάβο Πέτρο υπέγραψε συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας με το Πεκίνο και ανακοίνωσε τη συμμετοχή της Κολομβίας στο πρόγραμμα «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος». Δεν είναι ο πρώτος και μάλλον δεν θα είναι ο τελευταίος. 

Υ.Γ. Το άρθρο αυτό γράφτηκε για την Κυριακάτικη Καθημερινή (φύλλο 26^ης Οκτωβρίου). Προτού στεγνώσει το μελάνι στο τυπογραφικό χαρτί, ο Τραμπ είχε στείλει στην Καραϊβική το μεγαλύτερο αεροπλανοφόρο των ΗΠΑ, μαζί με την αρμάδα του και είχε επιβάλει κυρώσεις στον Γκουστάβο Πέτρο και την οικογένειά του. Οι επικίνδυνες εξελίξεις επιταχύνονται.